Γιατί δεν πρέπει να εκθέτουμε τα παιδιά μας στο διαδίκτυο;

Στην εποχή της πανταχού παρούσας οθόνης και της αέναης σύνδεσης, μια νέα "κανονικότητα" έχει παγιωθεί στην καθημερινότητα των οικογενειών: το "sharenting". Ο νεολογισμός, ένα υβρίδιο των λέξεων "sharing" (μοιράζομαι) και "parenting" (γονεϊκότητα), περιγράφει τη συχνά ακατάπαυστη ροή φωτογραφιών, βίντεο και προσωπικών στιγμών των παιδιών που οι γονείς αναρτούν στα κοινωνικά δίκτυα. Από το πρώτο υπερηχογράφημα μέχρι τα πρώτα βήματα, τα γενέθλια, τις σχολικές γιορτές και τις καθημερινές αστείες στιγμές, το ψηφιακό άλμπουμ της παιδικής ηλικίας γράφεται πλέον δημόσια, συχνά χωρίς τη ρητή, ή έστω μελλοντική, συναίνεση του πρωταγωνιστή: του ίδιου του παιδιού.

Με γνώμονα την αγάπη, την περηφάνια, την ανάγκη σύνδεσης με φίλους και συγγενείς ή ακόμα και την απλή συνήθεια, οι γονείς δημιουργούν εν αγνοία τους ένα εκτενές ψηφιακό αποτύπωμα για τα παιδιά τους, πολύ πριν αυτά μπορέσουν καν να κατανοήσουν την έννοια της ιδιωτικότητας ή της διαδικτυακής ταυτότητας. Όμως, πίσω από τα αθώα χαμόγελα και τα χιλιάδες likes, ελλοχεύουν κίνδυνοι που αφορούν πολλά παραπάνω από μια μελλοντική αμηχανία του εφήβου που θα δει τις παιδικές του φωτογραφίες με πάνα στα social. Οι κίνδυνοι αυτοί είναι υπαρκτοί, πολυεπίπεδοι και δυνητικά καταστροφικοί.

Το Ψηφιακό Αποτύπωμα: Μόνιμο και Ανεξέλεγκτο

Κάθε φωτογραφία, βίντεο ή πληροφορία (όνομα, ημερομηνία γέννησης, τοποθεσία, συνήθειες) που αναρτάται, γίνεται μέρος ενός διαρκώς αυξανόμενου όγκου δεδομένων συνδεδεμένων με το παιδί. Αυτά τα δεδομένα, ακόμα κι αν οι ρυθμίσεις απορρήτου είναι "αυστηρές", μπορούν να αντιγραφούν, να αποθηκευτούν και να διαμοιραστούν εκ νέου, ξεφεύγοντας από τον έλεγχο του αρχικού χρήστη. Το παιδί μεγαλώνει κουβαλώντας μια ψηφιακή "ουρά" που δεν επέλεξε και η οποία μπορεί να το ακολουθεί για πάντα, επηρεάζοντας τις κοινωνικές του σχέσεις, την ακαδημαϊκή του πορεία, ακόμα και τις μελλοντικές επαγγελματικές του ευκαιρίες.

Πέρα από την Εμπορική Εκμετάλλευση: Η Σκοτεινή Πλευρά της Κακόβουλης Χρήσης

Ενώ η συλλογή δεδομένων από τις πλατφόρμες για στοχευμένη διαφήμιση είναι ένας γνωστός κίνδυνος (και ρυθμίζεται, έστω ατελώς, από νόμους όπως ο GDPR), η πραγματικά ανησυχητική διάσταση του sharenting αφορά τη δυνατότητα κακόβουλης χρήσης αυτών των πληροφοριών από άτομα με εγκληματικές προθέσεις. Εδώ, οι κίνδυνοι γίνονται πολύ πιο άμεσοι και προσωπικοί:

1. Κλοπή Ταυτότητας και Εξαπάτηση (Identity Theft & Fraud): Φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης, σε συνδυασμό με πληροφορίες όπως ονόματα, ημερομηνίες γέννησης, ονόματα σχολείων ή ακόμα και κατοικίδιων (που συχνά χρησιμοποιούνται ως απαντήσεις ασφαλείας), μπορούν να χρησιμοποιηθούν από επιτήδειους για τη δημιουργία ψεύτικων προφίλ, την υποβολή αιτήσεων για πιστωτικές κάρτες στο όνομα του παιδιού (μια μορφή απάτης που συχνά ανακαλύπτεται χρόνια αργότερα) ή για άλλες παράνομες δραστηριότητες.

2. Παιδοφιλία και Σεξουαλική Αποπλάνηση (Grooming & Predation): Οι παιδόφιλοι και οι "κυνηγοί" του διαδικτύου (predators) συχνά περιηγούνται στα social media αναζητώντας πιθανά θύματα. Οι άφθονες φωτογραφίες και πληροφορίες που μοιράζονται οι γονείς μπορούν να τους δώσουν πολύτιμα στοιχεία: την εμφάνιση του παιδιού, τα ενδιαφέροντά του, τις συνήθειές του, τα μέρη που συχνάζει (σχολείο, πάρκο, αθλητικές δραστηριότητες - συχνά αναγνωρίσιμα από τις φωτογραφίες ή τα geotags). Αυτές οι πληροφορίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να προσεγγίσουν το παιδί διαδικτυακά, προσποιούμενοι κοινά ενδιαφέροντα ή ακόμα και γνωστούς των γονέων ("Σε ξέρω από τις φωτογραφίες που ανεβάζει η μαμά σου"). Η επικοινωνία αυτή αποσκοπεί στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης (grooming) με απώτερο σκοπό την αποπλάνηση, την απόσπαση προσωπικού υλικού ή ακόμα και την επιδίωξη φυσικής συνάντησης.

3. Δημιουργία Παραποιημένου Υλικού (Deepfakes & Image Manipulation): Οι φωτογραφίες των παιδιών, ειδικά τα καθαρά πορτρέτα, μπορούν να αποτελέσουν πρώτη ύλη για τη δημιουργία deepfakes – εξαιρετικά ρεαλιστικών ψεύτικων βίντεο ή εικόνων. Αυτό το υλικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για εκβιασμό, δυσφήμιση ή, στη χειρότερη περίπτωση, να ενσωματωθεί σε πορνογραφικό περιεχόμενο, δημιουργώντας εφιαλτικές καταστάσεις για το παιδί και την οικογένεια.

4. Διαδικτυακός Εκφοβισμός (Cyberbullying): Αθώες ή αστείες φωτογραφίες από την παιδική ηλικία (π.χ., στο μπάνιο, με αστείες γκριμάτσες, σε αμήχανες στιγμές) μπορούν να ανασυρθούν χρόνια αργότερα από συμμαθητές ή κακοπροαίρετα άτομα και να χρησιμοποιηθούν ως όπλο για διαδικτυακό εκφοβισμό, γελοιοποίηση και κοινωνικό αποκλεισμό.

5. Εντοπισμός και Φυσική Παρακολούθηση (Tracking & Stalking): Οι φωτογραφίες συχνά περιέχουν οπτικές πληροφορίες για την τοποθεσία (αναγνωρίσιμα κτίρια, πινακίδες δρόμων, το εσωτερικό του σπιτιού) ή μεταδεδομένα γεωεντοπισμού (geotags), ειδικά αν δεν έχουν απενεργοποιηθεί οι σχετικές ρυθμίσεις στο smartphone. Αυτές οι πληροφορίες μπορούν να επιτρέψουν σε κακόβουλα άτομα να προσδιορίσουν τη διεύθυνση του σπιτιού, το σχολείο, το πάρκο ή άλλες ρουτίνες του παιδιού, αυξάνοντας τον κίνδυνο φυσικής παρακολούθησης ή ακόμα και απαγωγής. Οι λεγόμενες "εικονικές απαγωγές" (virtual kidnapping scams), όπου οι δράστες χρησιμοποιούν πληροφορίες από τα social media για να πείσουν τους γονείς ότι έχουν απαγάγει το παιδί τους και να ζητήσουν λύτρα, αποτελούν επίσης έναν υπαρκτό κίνδυνο.

Οι Αόρατες Πληγές στην Ψυχή του Παιδιού

Πέρα από τους εξωτερικούς κινδύνους, η συνεχής έκθεση και η "ψηφιακή γονεϊκότητα" μπορούν να έχουν και βαθιές ψυχολογικές επιπτώσεις στο ίδιο το παιδί. Η αίσθηση ότι μεγαλώνει υπό διαρκή παρακολούθηση, ότι κάθε του στιγμή είναι υποψήφια για δημόσια κοινοποίηση, μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο άγχος, μειωμένη αυτοεκτίμηση, και μια διαρκή ανάγκη για εξωτερική επικύρωση μέσω των likes και των σχολίων. Το παιδί μπορεί να αισθάνεται πίεση να "αποδίδει" για την κάμερα, χάνοντας την αυθεντικότητά του και δυσκολευόμενο να αναπτύξει μια υγιή αίσθηση του ιδιωτικού του χώρου και της προσωπικής του ταυτότητας.

Η Ευθύνη στα Χέρια των Γονέων: Βήματα προς την Ψηφιακή Ασφάλεια

Η λύση δεν είναι η δαιμονοποίηση της τεχνολογίας, αλλά η συνειδητή και υπεύθυνη χρήση της. Οι γονείς, ως οι πρώτοι ψηφιακοί κηδεμόνες των παιδιών τους, οφείλουν να αναλάβουν δράση:

1. Σκεφτείτε Διπλά (και Τριπλά) Πριν Πατήσετε "Share": Το θεμελιώδες ερώτημα: Είναι απαραίτητο να μοιραστώ αυτή τη στιγμή δημόσια; Θα ήθελε το παιδί μου, ως έφηβος ή ενήλικας, αυτή η εικόνα ή πληροφορία να υπάρχει online; Θα μπορούσε αυτή η ανάρτηση να το εκθέσει σε κίνδυνο;
2. Κλειδώστε τις Ρυθμίσεις Απορρήτου: Χρησιμοποιήστε τις πιο αυστηρές δυνατές ρυθμίσεις ιδιωτικότητας. Περιορίστε το κοινό σε έμπιστους φίλους και συγγενείς (και αναρωτηθείτε πόσο "έμπιστοι" είναι όλοι στη λίστα σας). Αποφύγετε τις δημόσιες αναρτήσεις παιδικού περιεχομένου.
3. Αποκρύψτε Ταυτοποιητικά Στοιχεία: Μην ανεβάζετε φωτογραφίες που δείχνουν το όνομα του σχολείου (π.χ., σε στολές, ταμπέλες), τη διεύθυνση του σπιτιού, πινακίδες αυτοκινήτων ή άλλα εύκολα αναγνωρίσιμα σημεία. Αποφύγετε την αναφορά πλήρων ονομάτων, ημερομηνιών γέννησης ή λεπτομερών προγραμμάτων. Απενεργοποιήστε τα geotags από τις φωτογραφίες σας.
4. Ζητήστε (Μελλοντική) Άδεια: Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, συζητήστε μαζί τους για την online παρουσία τους. Ρωτήστε τα πριν ανεβάσετε κάτι που τα αφορά και σεβαστείτε την επιθυμία τους αν πουν "όχι". Διδάξτε τα για την ψηφιακή ιδιωτικότητα και ασφάλεια.
5. Επιλέξτε Εναλλακτικές: Αντί για δημόσια κοινωνικά δίκτυα, χρησιμοποιήστε πιο ιδιωτικές μεθόδους για να μοιραστείτε στιγμές με τους κοντινούς σας, όπως κρυπτογραφημένες εφαρμογές μηνυμάτων, ιδιωτικά cloud albums με ελεγχόμενη πρόσβαση ή, γιατί όχι, το παραδοσιακό εκτυπωμένο άλμπουμ.

Το sharenting μπορεί να πηγάζει από αγάπη, αλλά η πραγματική αγάπη στην ψηφιακή εποχή περιλαμβάνει και την προστασία της ιδιωτικότητας και της ασφάλειας των παιδιών μας. Η οικοδόμηση ενός ασφαλούς ψηφιακού μέλλοντος για αυτά ξεκινά από τις συνειδητές επιλογές που κάνουμε εμείς, οι γονείς τους, σήμερα. Ας μην αφήσουμε την πρόσκαιρη ικανοποίηση ενός like να θέσει σε κίνδυνο την ευημερία τους αύριο.