Οθόνη: η διέξοδος σε μια κουραστική ημέρα.
Μετά από μια δύσκολη μέρα στη δουλειά, γυρίζεις σπίτι εξουθενωμένος/η. Στο άγχος της δουλειάς, έχει προστεθεί πλέον και οι κίνηση στους δρόμους. Δε βρίσκεις θέση πάρκινγκ κοντά στο σπίτι κι έτσι αναγκάζεσαι να κάνεις μερικούς κύκλους στη γειτονιά. Γλυκοκοιτάζεις το κινητό σου και όλες τις ειδοποιήσεις που έχουν κατακλύσει την οθόνη του ενώ οδηγάς. Δεν μπόρεσες να ανοίξεις ούτε μία από αυτές και να κάνεις scroll στα κοινωνικά σου δίκτυα. Στα φανάρια ανοίγεις μερικές στα κλεφτά.
Μπαίνεις στο σπίτι και τα παιδιά σου σε περιμένουν στην πόρτα. Αφού τα χαιρετήσεις και πείτε τα νέα της ημέρας, τα κάνεις μια αγκαλιά. Πρέπει όμως να φροντίσεις τις δουλειές του σπιτιού. Τα παιδιά ζητούν της προσοχή σου και προσπαθείς να τους μιλάς ενώ ταυτόχρονα συμμαζεύεις το σπίτι. Έπειτα ξεκινούν οι φωνές. Τα παιδιά μαλώνουν και δεν έχεις άλλη επιλογή.
Ήρθε η ώρα του Tablet. Ανοίγεις το Youtube, βάζεις τα αγαπημένα βιντεάκια των παιδιών, το αφήνεις στο autoplay για να μπαίνουν αυτόματα τα επόμενα βίντεο και έπειτα συνεχίζεις τις δουλειές σου με ηρεμία. Μετά από κάποια ώρα, αφού έχεις τελειώσει με τις δουλειές έρχεται επιτέλους και η σειρά σου να βυθιστείς στον καναπέ. Τα παιδιά εξακολουθούν να είναι αφοσιωμένα στην οθόνη. Στο σπίτι επικρατεί έστω κι έτσι ηρεμία. Ώρα να ανοίξεις τις ειδοποιήσεις σου και να κάνεις scroll στην οθόνη σου. Στο σπίτι δε μιλάει κανείς. Όλοι χαζεύουν την οθόνη. Μέχρι να φτάσει η ώρα, να ετοιμαστείτε για τον ύπνο οπότε και οι οθόνες πρέπει σιγά σιγά να κλείσουν.
Κομμάτι της καθημερινότητάς μας.
Το παραπάνω σενάριο, αν και υποθετικό, είμαι σίγουρος πως θυμίζει σε πολλά σημεία την καθημερινότητα πολλών οικογενειών. Και αυτό καθώς οι οθόνες είναι πλέον ένα φυσικό κομμάτι της ζωής μας.
Τα παιδιά μας αποκτούν πρόσβαση σε αυτές από πολύ μικρή ηλικία. Βλέπουν τους γονείς να τις χρησιμοποιούν από τη στιγμή που αυτά έχουν γεννηθεί. Ενδεχόμενος να έχουν αντικρίσει τον ίδιο τους τον εαυτό πρώτη φορά σε μια selfie κινητού. Οι οθόνες αποτελούν κομμάτι της ζωής και της πραγματικότητάς τους. Ως παιδαγωγός, στη δουλειά μου, έχω δει παιδιά να κρατούν στα χέρια τους βιβλία ή/και τυπωμένες φωτογραφίες και προσπάθησαν να κάνουν τη γνωστή κίνηση swipe για να αλλάξουν την φωτογραφία, όπως κάνουν στο tablet των γονιών τους. Έχω συναντήσει, πολλά παιδιά να γνωρίζουν αρκετές λέξεις στα αγγλικά από πολύ νεαρή ηλικία χάρη σε βιντεάκια στο Youtube. Δεν είχαν καταφέρει παρόλα αυτά να αναπτύξουν το λόγο τους στον αναμμενόμενο βαθμό στη μητρική τους γλώσσα.
Οι ενήλικες από την άλλη, πέρα από τη σύνδεση, την ψυχαγωγία και την ενημέρωση μοιάζουν να χρησιμοποιούν τις οθόνες ως μια διέξοδο ανάγκης απέναντι στην απαιτητική και κουραστική καθημερινότητα.Το κινητό και το tablet μετατρέπονται σε νταντάδες που απασχολούν τα παιδιά από την κούνια, προκειμένου να ολοκληρώσουν τις δουλειές τους.
Ένα εργαλείο μπορεί να κάνει και κακό...
Τα οφέλη των οθονών είναι πολλά: ως εργαλεία μας βοηθούν να συνδεόμαστε και να επικοινωνούμε με αγαπημένα πρόσωπα, να ενημερωνόμαστε, να ψυχαγωγούμαστε αλλά και να αποκτούμε πρόσβαση σε γνώσεις, σε υπηρεσίες και σε αναρίθμητα εργαλεία τα οποία μπορούν να κάνουν τη ζωή μας ευκολότερη.
Όμως, ποιο είναι το τίμημα;
Τα κοινωνικά δίκτυα, οι εφαρμογές, τα παιχνίδια που παίζουμε ανήκουν σε επιχειρήσεις οι οποίες θέλουν να αποκομίζουν κέρδος. Όταν ειδικά δεν έχουν κάποιο άμεσο οικονομικό όφελος από τις υπηρεσίες που προσφέρουν, τότε εμείς οι χρήστες πρέπει να είμαστε σίγουροι πως πληρώνουμε τις υπηρεσίες αυτές με κάτι ιδιαίτερα πολύτιμο: με την Προσοχή μας.
Οι εταιρείες αυτές έχουν ενσωματώσει στους αλγόριθμους των ιστοσελίδων, στις λειτουργίες των παιχνιδιών τους, στα χρώματα και στις ειδοποιήσεις που εμφανίζονται στις οθόνες, ψυχολογικούς μηχανισμούς που απευθύνονται σε ανταποκρίνονται στις ανάγκες, τα ένστικτα, στην ψυχολογία και στις επιθυμίες των ανθρώπων. Στοχεύουν φυσικά, στο να μαγνητίσουν την προσοχή των χρηστών και να την κρατήσουν στην οθόνη στον μέγιστο δυνατό χρόνο. Με αυτόν τον τρόπο σχηματίζουν το προφίλ του κάθε χρήστη, προσπαθώντας να κατανοήσουν ακόμη και τις πιο βαθιές τους ανάγκες και να προτείνουν στη συνέχεια προϊόντα και υπηρεσίες που ενδέχεται να αγοράσουν. Ή πολύ απλά κατανοούν καλύτερα ποια βιντεάκια που σου αρέσουν και σου προτείνουν περισσότερα παρόμοια.
Εθισμός και οθόνες: ένα νήμα μου ξετυλίγεται.
Οι οθόνες έτσι, γίνονται ένα Μέσο το οποίο φαίνεται να βάζει το "κέρδος πάνω από τον άνθρωπο". Αυτό υποστήριξε η πρώην εργαζόμενη του Facebook Frances Haugen σε συνεντεύξεις σε Αμερικανικά Δίκτυα, αυτό καταδεικνύει το εκτενές ερευνητικό ρεπορτάζ της Wall Street Journal , αλλά και οι καταθέσεις της Haugen και ενώπιον του Αμερικανικού Κογκρέσου. Τα στοιχεία είναι αδιάσειστα, o κατάλογος των επιπτώσεων ατελείωτος, ενώ η Meta -μητρική του Facebook και του Instagram- ένοχη γιατί εκμεταλλεύεται τις αδυναμίες του ανθρώπινου εγκεφάλου για να παράγει υπερκέρδη.
To νήμα των παραπάνω εξελίξεων συνεχίζει να ξετυλίγεται σε μία σειρά από μηνύσεις προερχόμενες από 41 πολιτείες των Η.Π.Α. προς τη Meta. Οι μηνύσεις, σύμφωνα και με τη New York Times, κάνουν λόγο για ψυχολογική χειραγώγηση παιδιών και εφήβων από την εταιρεία προκειμένου να χρησιμοποιήσουν τις υπηρεσίες της (Facebook, Instagram, What's app κ.τ.λ.). Που θα καταλήξει; Κινήσεις ανά τον κόσμο, πολιτικοί και νομικοί επιχειρούν να οριοθετήσουν τις εταιρείες Big Tech στους τρόπους με τους οποίους προσεγγίζουν και κρατούν την προσοχή των χρηστών και ειδικά των παιδιών-εφήβων. Καμπάνιες ενημέρωσης, όπως αυτες κατά του Καπνίσματος, θα μπορούσαν να λαμβάνουν χώρα στις οθόνες μας σε λίγα χρόνια. Μέχρι τότε όμως, τι κάνουμε για να προτατέψουμε τα παιδιά και τις οικογένειές μας από τον εθισμό στις ψηφιακές συσκευές και υπηρεσίες;
Η ευκολία και οι συνέπειες...
Στους δρόμους της πόλης, μέσα στα καρότσια που πασχίζουν να περάσουν και να κυκλοφορήσουν στα στενά πεζοδρόμια, το συναντάω. Μωρά σε βρεφική ακόμη ηλικία να αντικρίζουν για πολλή ώρα βίντεο στο κινητό των γονιών τους. Το βλέπω σε γονείς που με το πρώτο κλάμα του παιδιού τους καταφεύγουν στην οθόνη για να το απασχολήσουν. Η ευκολία σίγουρα είναι μεγάλη, αλλά ποιες είναι οι επιπτώσεις της αλόγιστης έκθεσης των παιδιών στην οθόνη;
Η Αμερικάνικη Παιδιατρική εταιρεία, όσον αφορά τις μικρές ηλικίες κάνει συγκεκριμένες προτάσεις για τους χρόνους θέασης στην οθόνη:
- 0-18 μηνών: πλήρης αποφυγή έκθεσης σε οθόνη
- 18-24 μηνών: ελάχιστη έκθεση σε πρόγραμμα υψηλής ποιότητας.
- 2-5 ετών: 1 ώρα σε πρόγραμμα υψηλής ποιότητας.
- 5-8 ετών: παρακολούθηση μαζί με το παιδί με ανάλογη οριοθέτηση από τους γονείς.
- 9+ έτη: συζήτηση με τα παιδιά για το τι παρακολουθούν, βιώνουν και μαθαίνουν από τα Μέσα για να τα βοηθάμε να τα προσεγγίζουν κριτικά.
Γιατί είναι σημαντικά τα παραπάνω όρια; Σε πολυετή μελέτη της Jama Pediatrics, στην οποία παρατηρήθηκαν πάνω από 200 παιδιά ηλικίας από 2 έως 5 ετών, τα παιδιά με υψηλότερα επίπεδα χρόνου επί της οθόνης εμφάνισαν μεγαλύτερη αργοπορία στην ανάπτυξη σημαντικών δεξιοτήτων, όπως η γλώσσα, η επίλυση προβλημάτων και η κοινωνική αλληλεπίδραση.
Οι αναλύσεις έδειξαν ότι τα ποσοστά χρόνου επί της οθόνης συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με τα προαναφερθέντα αναπτυξιακά προβλήματα ακόμη και 12 -14 μήνες μετά την συνεχή έκθεση στις οθόνες.
Τα πρώτα αναπτυξιακά έτη είναι μια κρίσιμη περίοδος στη ζωή ενός παιδιού: όπως σημειώνουν οι ερευνητές, τα τρέχοντα δεδομένα υποδεικνύουν ότι η έκθεση σε υπερβολικό χρόνο οθόνης κατά τη διάρκεια αυτών των πρώτων ετών μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις «επηρεάζοντας την ικανότητα των παιδιών να αναπτυχθούν βέλτιστα».
Παρόμοιες ενδείξεις για την ανάπτυξη του εγκεφάλου των παιδιών καταδεικνύει σχετική έρευνα του Hutton (2019).
Σύμφωνα με αυτή, τα παιδιά προσχολικής ηλικίας που χρησιμοποιούν οθόνες για περισσότερο από 1 ώρα κάθε μέρα έχει αποδειχθεί ότι έχουν σημαντικά λιγότερη ανάπτυξη στις βασικές περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στη γλώσσα και στη μάθηση.Οι σαρώσεις εγκεφάλου δείχνουν ότι όσο περισσότερος χρόνος αφιερώνεται στις οθόνες, τόσο χαμηλότερες είναι οι γλωσσικές δεξιότητες του παιδιού και τόσο λιγότερη δομική ακεραιότητα σε βασικές περιοχές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για τη γλώσσα.
Από την έρευνα, στην πραγματικότητα.
Τα παραπάνω δεν συναντιούνται μόνο στις έρευνες και σε διαδικτυακές φυλλάδες. Στα σχολεία συναντάμε όλο και συχνότερα παιδιά με αναπτυξιακά, γνωστικά και συμπεριφορική θέματα. Η ευθύνη θα μπορούσε εύκολα να καταλογιστεί στις οθόνες. Σίγουρα όμως η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη και οι παράγοντες πολύπλοκοι.
Ωστόσο, σύμφωνα με την έρευνα που πραγματοποιούμε τα τελευταία χρόνια μέσω του project Media Owl, καταλήγουμε πως οι οθόνες μπορούν να συνδεθούν με:
Μειωμένη διάρκεια προσοχής και εστίασης, καθώς παρέχουν συνεχή διέγερση και απόσπαση της προσοχής, δυσκολεύοντας τα παιδιά να συγκεντρωθούν σε εργασίες που απαιτούν συνεχή προσπάθεια και υπομονή.
Μειωμένες κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες, καθώς οι οθόνες μειώνουν την ποσότητα και την ποιότητα των αλληλεπιδράσεων πρόσωπο με πρόσωπο και περιορίζουν την έκθεση σε μη λεκτικές ενδείξεις, όπως οι εκφράσεις του προσώπου, η γλώσσα του σώματος και ο τόνος της φωνής, που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης και της συνεργασίας.
Μείωση της αυτοεκτίμησης, καθώς εκθέτουν τα παιδιά σε μη ρεαλιστικές και εξιδανικευμένες εικόνες και μηνύματα, που μπορούν να τα κάνουν να αισθάνονται ανεπαρκή, ανασφαλή και δυσαρεστημένα με τον εαυτό τους και τη ζωή τους.
- Μειωμένη αίσθηση νοήματος και σκοπού, καθώς οι οθόνες προσφέρουν εύκολη και άμεση ικανοποίηση, αποσπώντας την προσοχή των παιδιών από την εξερεύνηση των εσωτερικών αξιών, των επιθυμιών και των δυνατοτήτων τους, που μπορούν να τα δώσουν μια αίσθηση κατεύθυνσης και εκπλήρωσης στη ζωή.
Ο κατάλογος μπορεί να μεγαλώσει κι άλλο αν συμπεριλάβουμε πτυχές όπως η ασφάλεια, η ιδιωτικότητα και ο διαδικτυακός εκφοβισμός. Όμως είμαστε εδώ για να προτείνουμε και κάποιες λύσεις. Οι σύγχρονοι γονείς, μπορούν και οφείλουν να εκπαιδεύσουν ψηφιακά τα παιδιά τους με εκείνα τα εφόδια που θα τα μάθουν να χρησιμοποιούν τα Μέσα με υγιή, ορθό, υπεύθυνο και κριτικό τρόπο. Ποια είναι τα πρώτα βήματα προς μια ψηφιακή Διαπαιδαγώγηση των παιδιών μας;
Επικοινωνήστε, συνεργαστείτε με τα παιδιά σας και εμπλέξτε τα στον καθορισμό και την αναθεώρηση των κανόνων και των προσδοκιών του χρόνου επί της οθόνης. δέστε όρια που είναι κοινά για την οικογένεια, ρεαλιστικά και συμβαδίζουν με τις ανάγκες σας.
Ενθαρρύνετε και υποστηρίξτε τα παιδιά σας να χρησιμοποιούν οθόνες για θετικούς και ουσιαστικούς σκοπούς, όπως η μάθηση, η δημιουργία, η σύνδεση ή η παροχή βοήθειας σε άλλους. Ελαττώστε τους αρνητικούς ή επιβλαβείς τρόπους χρήσης, όπως η απόδραση-αποφυγή δυσκολιών ή η παθητική χρήση τους.
Γίνετε το παράδειγμα των παιδιών σας! Μοντελοποιήστε και επιδείξτε υγιή και υπεύθυνη χρήση οθόνης και δείξτε στα παιδιά σας ότι εκτιμάτε και δίνετε προτεραιότητα σε άλλες πτυχές της ζωής, όπως η οικογένεια, οι φίλοι, τα χόμπι ή η φύση.
Παρέχετε και διευκολύνετε εναλλακτικές και offline δραστηριότητες και ευκαιρίες, που μπορούν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα της οικογένειας σας, όπως σωματικές, κοινωνικές, συναισθηματικές ή πνευματικές δραστηριότητες.
- Παρακολουθήστε και περιορίστε την έκθεση των παιδιών σας σε ακατάλληλο, βίαιο ή παραπλανητικό περιεχόμενο και εκπαιδεύστε τα σχετικά με τους πιθανούς κινδύνους και τις συνέπειες αυτού.
- Ελέγξτε και αντιμετωπίστε την ευημερία και τη συμπεριφορά των παιδιών σας και αναζητήστε τυχόν σημάδια ή συμπτώματα εθισμού ή κατάχρησης της οθόνης , όπως ευερεθιστότητα, αϋπνία, πονοκεφάλους ή απόσυρση. Εάν παρατηρήσετε οποιοδήποτε από αυτά τα σημάδια, ζητήστε βοήθεια ή καθοδήγηση κάποιου ειδικού.
Ξέρω πως όλα τα παραπάνω ίσως σε δυσκόλεψαν ή/και σε άγχωσαν. Μέσα στη γρήγορη και περίπλοκη καθημερινότητα, όλα αυτά ίσως να φαίνονται ένα ακόμη βουνό το οποίο οι σύγχρονοι γονείς πρέπει να ανέβουν. Τι να κάνουμε; Να πετάξουμε τις οθόνες; Σε καμία περίπτωση! Οι οθόνες αποτελούν εργαλεία, τα οποία μπήκαν ιδιαίτερα απότομα και έντονα στις ζωές μας τα τελευταία χρόνια. Τόσο γρήγορη ήταν η εμφάνιση τους στις ζωές μας, που δεν έχουμε καταφέρει ακόμη να συνειδητοποιήσουμε πως δεν είναι μηχανές που παράγουν συνεχώς ευχαρίστηση, που μας ψυχαγωγούν και μας προσφέρουν καρδούλες, thumbs up και φαινομενικά αθώα φίλτρα του Instagram για να μοιάζουμε πιο ωραίοι.
Τώρα που αρχίζουμε και βλέπουμε και τη σκοτεινή πλευρά των Μέσων, τώρα που αντικρίζουμε τις επιπτώσεις της ανεξέλεγκτης χρήσης τους, οφείλουμε να πάρουμε τα μέτρα μας, να θέσουμε όρια και να εφαρμόσουμε υγιείς και ορθούς τρόπους χρήσης τους. Να φέρουμε την Ψηφιακή Παιδεία και την Παιδεία στα Μέσα στις οικογένειες και στην εκπαίδευσή μας! Για εμάς και για το μέλλον των παιδιών μας!
Αν θες να μάθεις περισσότερα για την Ψηφιακή Παιδεία και για τις σχέσεις των Μέσων με τα παιδιά και τις Οθόνες ακολούθησε μας στο Media Owl ή άκου την Εκπομπή Καλειδοσκόπιο. Στο 3ο Επεισόδιο συζητάω με τις Μή.Λο. για τις οθόνες και την ανάπτυξη των παιδιών. Ακολούθησε μας και άκουσε μας στις επόμενες εκπομπές μας στο Ράδιο Σάρωθρον.
Comments
Post a Comment