Από τον Μιγιαζάκι στον Τσόμσκι: Η Τεχνητή Νοημοσύνη, η Τέχνη και το Αίνιγμα της Πνευματικής Ιδιοκτησίας

Από τη μαγεία του Studio Ghibli μέχρι τις απρόσωπες πινελιές της τεχνητής νοημοσύνης, ένα νέο trend κατακλύζει τα social media: εικόνες «Ghibli-style» που δημιουργούνται από AI. Είναι εντυπωσιακές, γεμάτες νοσταλγία και — σε πρώτη ματιά — αθώες. Όμως, τι λέει γι’ αυτές ο ίδιος ο Hayao Miyazaki, ο δημιουργός των αυθεντικών αριστουργημάτων; Και πώς συνδέεται αυτή η αισθητική «έκρηξη» με τις πιο βαθιές ανησυχίες για την ηθική, την πνευματική ιδιοκτησία και το μέλλον της ανθρώπινης δημιουργικότητας; 

--------------------------------------------------------------

Τις τελευαίες ημέρες, τα social media έχουν κατακλυστεί από εικόνες που μοιάζουν να έχουν ξεπηδήσει απευθείας από τις πιο ονειρικές στιγμές των ταινιών του Studio Ghibli. Μόνο που δεν προέρχονται από το χέρι του Χαγιάο Μιγιαζάκι ή της ομάδας του, αλλά από αλγορίθμους Τεχνητής Νοημοσύνης. Το trend "Ghibli-style AI images" έγινε viral σε TikTok, Instagram και Reddit, παρουσιάζοντας νοσταλγικές, ρομαντικές απεικονίσεις πόλεων, προσώπων και τοπίων, όλα μέσα από την αισθητική ενός από τα πιο εμβληματικά animation studios του κόσμου.

Το φαινόμενο προκάλεσε διθυραμβικά σχόλια αλλά και σοβαρούς ηθικούς προβληματισμούς. Και αυτό γιατί έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τη φιλοσοφία του ίδιου του Μιγιαζάκι, ο οποίος έχει δηλώσει απερίφραστα την απέχθειά του απέναντι στην AI.

Μιγιαζάκι: "Αισθάνομαι αηδία"

Το 2016, σε ένα ντοκιμαντέρ του NHK με τίτλο "Never-Ending Man: Hayao Miyazaki", παρουσιάστηκε στον Ιάπωνα δημιουργό ένα demo animation που είχε δημιουργηθεί από τεχνητή νοημοσύνη. Η απάντησή του ήταν κάθετη: "Είμαι απολύτως αηδιασμένος. Αυτό είναι προσβολή προς την ίδια τη ζωή." Ο Μιγιαζάκι, γνωστός για τον ανθρωποκεντρικό και ποιητικό τρόπο με τον οποίο αφηγείται ιστορίες, δεν βλέπει την AI ως εργαλείο δημιουργίας, αλλά ως απειλή απέναντι στην ανθρώπινη καλλιτεχνική διαδικασία.

Το ενδιαφέρον είναι ότι η αισθητική που σήμερα αναπαράγεται από αλγορίθμους — με φόντα μελαγχολικά, φωτισμό που θυμίζει ηλιοβασίλεμα και φιγούρες γεμάτες συναίσθημα — είναι το αποτέλεσμα δεκαετιών χειροποίητης δουλειάς, φιλοσοφικής σκέψης και βαθιάς σύνδεσης με την ανθρώπινη εμπειρία. Πόσο ηθικό είναι λοιπόν να αντιγράφεται αυτή η αισθητική χωρίς τη συμμετοχή του δημιουργού της; Και πώς ορίζεται η πνευματική ιδιοκτησία όταν οι δημιουργοί δεν είναι άνθρωποι αλλά μηχανές;

 

Τσόμσκι: "Υψηλής τεχνολογίας λογοκλοπή"

Σε παρόμοιο πνεύμα κινούνται και οι τοποθετήσεις του Νόαμ Τσόμσκι, γλωσσολόγου και φιλοσόφου, που έχει χαρακτηρίσει εφαρμογές όπως το ChatGPT ως "μέσα αποφυγής της μάθησης" και "υψηλής τεχνολογίας λογοκλοπή". Ο Τσόμσκι τονίζει ότι τα συστήματα AI δεν δημιουργούν κάτι νέο, αλλά επανασυνθέτουν υπάρχοντα έργα μέσα από στατιστική επεξεργασία δεδομένων.

"Το ανθρώπινο μυαλό δεν είναι μια στατιστική μηχανή", λέει. "Είναι ένα εκπληκτικά αποδοτικό και κομψό σύστημα που λειτουργεί με μικρές ποσότητες πληροφοριών." Αντίθετα, τα AI μοντέλα χρειάζονται τεράστιες ποσότητες δεδομένων για να παραγάγουν περιεχόμενο που φαίνεται δημιουργικό, αλλά στην ουσία δεν είναι.

Ο Τσόμσκι δεν έχει εστιάσει ιδιαίτερα στις νομικές πτυχές της πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά οι ηθικές του θέσεις έχουν ανοίξει τη συζήτηση γύρω από το αν οι AI δημιουργίες μπορούν ή πρέπει να προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα και, κυρίως, αν παραβιάζουν τα δικαιώματα των ανθρώπων που δημιουργούν το "εκπαιδευτικό υλικό" τους.

Το Νομικό Τοπίο και η Δημιουργική Οικονομία

Η ανησυχία των δημιουργών δεν είναι θεωρητική. Η συγγραφέας Kate Mosse, για παράδειγμα, έχει δηλώσει ότι η χρήση των έργων της για την εκπαίδευση AI μοντέλων χωρίς άδεια είναι ξεκάθαρη πνευματική κλοπή. Παρόμοιες ανησυχίες έχουν εκφράσει φωτογράφοι, εικονογράφοι, μουσικοί και σκηνοθέτες. Το επιχείρημά τους είναι απλό: αν μια μηχανή μαθαίνει από το έργο σου και μετά παράγει κάτι "παρόμοιο" χωρίς την άδειά σου, τότε έχεις κάθε δικαίωμα να μιλήσεις για παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων.

Το Γραφείο Πνευματικών Δικαιωμάτων των ΗΠΑ φαίνεται να συμφωνεί εν μέρει. Σε πρόσφατη έκθεση τόνισε ότι η ανθρώπινη δημιουργικότητα είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την απόκτηση copyright. Έργα που δημιουργούνται εξ ολοκλήρου από AI δεν πληρούν τα κριτήρια για προστασία πνευματικών δικαιωμάτων, γεγονός που περιπλέκει ακόμα περισσότερο τη συζήτηση. Αν ένα έργο δεν προστατεύεται νομικά, αλλά μιμείται έντονα το ύφος ενός υπαρκτού δημιουργού, ποιος προστατεύει τα δικαιώματα του τελευταίου;

Η Πολιτιστική Κληρονομιά και το AI

Το Ghibli-style trend δεν είναι απλώς μια viral αισθητική. Είναι και μια μορφή πολιτιστικής αναπαραγωγής που θέτει ερωτήματα για το πώς αντιμετωπίζουμε την καλλιτεχνική κληρονομιά στον 21ο αιώνα. Όταν ένας δημιουργός όπως ο Μιγιαζάκι ζει και δηλώνει την αντίθεσή του στη χρήση AI για την αναπαραγωγή της δουλειάς του, υπάρχει και ένα ζήτημα σεβασμού — όχι μόνο νομικό, αλλά βαθιά ηθικό.

Το AI δεν είναι απλώς ένα εργαλείο. Είναι μια δύναμη που μπορεί να διαβρώσει τη σημασία του ανθρώπινου μόχθου και της καλλιτεχνικής πρόθεσης. Όταν το κοινό αδυνατεί να διακρίνει αν κάτι είναι αυθεντικό ή παραγόμενο από AI, τότε αρχίζει να θολώνει η έννοια της δημιουργίας. Και εκεί τίθεται το κρίσιμο ερώτημα: ποιος ορίζει τι σημαίνει "τέχνη" στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης;

Προς ένα νέο συμβόλαιο

Η τεχνητή νοημοσύνη είναι εδώ για να μείνει... Οι εικόνες τύπου Ghibli, τα κείμενα τύπου ChatGPT και τα τραγούδια που δημιουργούνται από AI δεν θα εξαφανιστούν. Αντιθέτως, θα πολλαπλασιαστούν. Το ζητούμενο δεν είναι να εμποδίσουμε την τεχνολογική πρόοδο, αλλά να την εντάξουμε σε ένα ηθικό και νομικό πλαίσιο που σέβεται τους δημιουργούς, το κοινό και τον άνθρωπο.

Χρειάζεται ένα νέο "κοινωνικό συμβόλαιο" για την τεχνητή νοημοσύνη — που θα ορίζει τι είναι αποδεκτό, τι είναι δημιουργία, τι είναι έμπνευση και τι είναι απλή αναπαραγωγή. Μέχρι τότε, το έργο ανθρώπων όπως ο Μιγιαζάκι και οι φωνές στοχαστών όπως ο Τσόμσκι μας υπενθυμίζουν ότι η τεχνολογία χωρίς ανθρωπιά και πνεύμα, οδηγεί τελικά σε ένα μέλλον που ίσως δεν περιλαμβάνει σκέψη, ποίηση, τέχνη, δημιουργικότητα, νόημα και ελευθερία.